Το 2022 το Βυζαντινό Λουτρό της οδού Θεοτοκοπούλου ανοίγεται προς διαφορετικούς χώρους της πόλης της Θεσσαλονίκης και γίνεται μια πύλη συναντήσεων, αυτό που πάντα ήταν.

Δύο γυναίκες, η Κορεάτισσα digital καλλιτέχνιδα Jae-Nder Fluid και η Ελληνίδα visual καλλιτέχνιδα Αγγελίνα Βοσκοπούλου συναντιούνται, με έμπνευση από το Βυζαντινό λουτρό, μέσα στο MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών και συνομιλούν με τα ψηφιακά τους έργα σε μια συνάντηση με το Σώμα, του οποίου η φροντίδα αλλά και η ελευθερία ήταν ο κυρίαρχος κανόνας μέσα στο Βυζαντινό λουτρό.

Μια συνάντηση λοιπόν με την ορατότητα και την αποξένωσή του, την ταπείνωση και την ελευθερία του, την ποικιλία και την ομορφιά του, την αυτονομία και τη φυλάκισή του.

Η καλλιτεχνική αυτή συνάντηση με βάση τις ψηφιακές τέχνες (Video art, 3d animation) που συντελείται, είναι εξαιρετικά αποκαλυπτική, γιατί μας οδηγεί στην ορατότητα των κοινωνικών και πολιτικών ετερο-προσδιορισμών και βαρών με τα οποία το ανθρώπινο σώμα είναι φορτωμένο, ασφυχτικά καλουπωμένο, τραυματισμένο.

Στον κόσμο που δημιουργεί η Jae-Nder Fluid, τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και ψηφιακού κόσμου είναι ασαφή, επιτρέποντας έτσι να αναδυθούν με μεγαλύτερη ελευθερία αιχμηρές πτυχές του πολιτικού και κοινωνικού προβληματισμού της.
Το έργο της “Inaccessible Space” μελετά τις πολύπλευρες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα διαφορετικών φύλων, όταν χρησιμοποιούν τις δημόσιες τουαλέτες, που απευθύνονται εκ προοιμίου, σε μια κοινωνία δύο μόνο φύλων.

Στο έργο “Inaccessible Space” ο δημόσιος χώρος (δημόσιες τουαλέτες) στενεύει, γίνεται χώρος κοινωνικού ελέγχου και ταυτοποίησης του φύλου. Σπρώχνει τα άτομα των διαφορετικών φύλων σε εξευτελιστικές «ομολογίες σώματος, φύλου και κοινωνικής ηθικής»:
-Έι, έι έκανες λάθος πόρτα, οι αντρικές τουαλέτες είναι από εκεί.
-Δείξε μου την ταυτότητά σου.
-Γιατί;
-Ξέρεις γιατί…..

Στις δημόσιες τουαλέτες η φροντίδα του σώματος εξ’ ορισμού είναι κοινό αγαθό, όπως ήταν και στο Βυζαντινό λουτρό. Και οι δυο υποδομές αποτελούν κοινωνική παροχή μιας οργανωμένης κοινωνίας που στόχο έχει την ικανοποίηση αυτής της αρχέγονης σχεδόν , ενστικτώδους ανάγκης του ανθρώπου (κοινωνικό ένστικτο) για καθαρμό, καθαριότητα, προστασία της υγείας του, φροντίδα εν τέλει της ζωής του.

H καλλιτέχνης αποδομεί και επαναδομεί το χώρο της δημόσιας τουαλέτας, διερευνά το σχέδιο μιας ουδέτερης και για όλα τα φύλα τουαλέτας, με μια προσήλωση και εμμονή σαν να φτιάχνει από την αρχή νέα κοινωνικά συστήματα. Μέχρι αυτά να αλλάξουν το σώμα ουσιαστικά είναι υπό διωγμό, δεν υπάρχει.

Η Αγγελίνα Βοσκοπούλου, πρωτοπόρα καλλιτέχνιδα στο screen dance video art, με το “Sensitive Chaos” φέρνει το σώμα ξανά μπροστά. Με τη βοήθεια του νερού, της μνήμης και της κίνησης. Το σώμα τώρα είναι ορατό, εκτείνεται, ορίζει το χώρο του.

Στον ψηφιακό κόσμο της το σώμα και σχεδόν πάντα το σώμα που κινείται αποτελεί μια σχεδόν συντριπτική, φυσική δύναμη. Στο έργο που δημιούργησε ειδικά για το «Βυζαντινό λουτρό», το σώμα είναι ο φορέας του νερού που καθαίρει, δημιουργεί και καταστρέφει στις ποικίλες ποιότητές του (το ελαφρύ, αμνιακό υγρό, τα ιερά νερά της Στύγας, τα βαριά και ψυχρά νερά του Άδη).
Όταν τα μη δυαδικού φύλου, σώματα της Jaehwa, αμφισβητούνται και αμφισβητούμενα, τραυματίζονται, η Βοσκοπούλου, φέρνει στο Σώμα τη δύναμη του νερού, του Βυζαντινού λουτρού και δίνει ξεκάθαρες σκέψεις για τον φυσικό κύκλο της ζωής και τη συνεχή ροή που συχνά ξεχνάμε να ακολουθήσουμε.

Στο Βυζαντινό Λουτρό το νερό φροντίζει το σώμα του πλούσιου και του φτωχού, του χριστιανού και του εβραίου. Αφήνει το σώμα να απολαμβάνει, να χαίρεται, να θεραπεύεται, να είναι ορατό, να προστατεύεται από το κρύο, να επιθυμεί και να επιθυμείται.
Πιο σημαντικό: To λουτρό επιτρέπει στην κοινωνία να ενώνεται, να είναι μαζί.
Αν και η χριστιανική ηθική παρακινούσε τους πιστούς να παίρνουν το λουτρό τους μόνο αν υπάρχουν λόγοι υγείας, από τις έρευνες γίνεται φανερό ότι οι χριστιανοί συνέχιζαν να απολαμβάνουν το μπάνιο τους σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από όσο δέχονταν οι κληρικοί τους.
Και όσοι απέρριπταν το λουτρό (ασκητές, μοναχοί κλπ) ήταν αυτοί που απέρριπταν την κοινωνία ως σύνολο (*).

Επιμέλεια: Φιλία Μηλιδάκη

(*) M. Zytka, A cultural history of Bathing in late antiquity and early Byzantium, 2019, Routledge, NY.